Born leaders reach for infinity. Change perspective. We are U… Het Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten, een actiegroep van kritische wetenschappers uit Nederland, nodigt op zijn website uit om deel te nemen aan zijn ‘domheidsranking 2016 voor universitaire reclameleuzen’. Behalve dat het verband met de kernopdrachten van een universiteit in die slagzinnen niet altijd vanzelfsprekend lijkt, valt nog iets anders op. De meerderheid van de slogans is gesteld in het blitse Engels dat we ook in onze winkelstraten aantreffen. Slechts een paar universiteiten hebben zich nog de moeite getroost om naast hun Engelse leus een Nederlandstalig equivalent te bedenken.
Voor men de conclusie trekt dat dit een zoveelste symptoom is van de vermarkting van het hoger onderwijs, toch ook deze nuancering. Nergens in het afgelopen jaar is het rendementsdenken in het Nederlandse hoger onderwijs scherper op de korrel genomen dan door de studenten en wetenschappers die dit voorjaar anderhalve maand lang het Maagdenhuis hebben bezet, het bestuurscentrum van de Universiteit van Amsterdam. Maar toen het tot een confrontatie kwam tussen de actievoerders en het bestuur van de universiteit speelde de discussie zich voor een groot deel in het Engels af: ook buitenlandse medewerkers en studenten namen immers aan de actie deel. Tot vandaag zorgen de actiegroepen ervoor dat hun communicatie in twee talen verloopt.
Dat de academische wereld in een hoge mate verengelst, is een feit. In Nederland is dat proces veel verder doorgeschoten dan in Vlaanderen. Het overgrote deel van de masteropleidingen verloopt daar in het Engels, en zelfs in de geesteswetenschappen gaat het ook in de bacheloropleidingen al heel hard. Reacties bleven dan ook niet uit: 26 vooraanstaande schrijvers en wetenschappers (onder wie Abdelkader Benali, Paul Scheffer, Frits van Oostrom, David van Reybrouck en Ad Verbrugge) tekenden een Groot manifest der Nederlandse taal. Ook in Vlaanderen neemt de druk op het Nederlands toe. Verscheidene factoren spelen daarbij een rol: de zorg om de uitstraling van het Vlaamse wetenschappelijk onderzoek, de rekrutering van buitenlandse wetenschappers, de internationale mobiliteit van eigen studenten en de aantrekkingskracht van ons hoger onderwijs op buitenlandse studenten. En ook, niet in de laatste plaats, de onderlinge concurrentie van de universiteiten zelf.
In een tijd van internationalisering en globalisering zit er iets vanzelfsprekends in die evolutie. Maar de academische wereld zou zichzelf verloochenen als ze wat vanzelfsprekend lijkt niet aan kritische reflectie zou onderwerpen. Daarom organiseert de KANTL op 10 december een debat met vertegenwoordigers uit diverse sectoren van de samenleving. Zelf pleiten we voor een ontspannen houding tegenover het Engels op die domeinen waar het nuttig is, maar tegelijk willen we dat de overheid ook een charter vastlegt voor het Nederlands. Met een actief taalbeleid kunnen we er immers voor zorgen dat onze taal niet erodeert in die domeinen waar we dat moeten vermijden.
Geef in het carrièreverloop van wetenschappers bijvoorbeeld een zwaarder gewicht aan maatschappelijk gerichte activiteiten in het Nederlands. Excellentie wordt op die manier verankerd en gepropageerd in de eigen gemeenschap. Blijf ook voor iedere discipline handboeken en terminologie in het Nederlands ontwikkelen. En ontwikkel een krachtig vertaalbeleid in twee richtingen: verspreid hoogstaand Nederlandstalig academisch werk internationaal door het in het Engels te vertalen én zet belangrijk Engelstalig werk om in de eigen taal.
Uiteraard is het Engels in de wetenschappen een lingua franca voor het internationale debat. Maar wanneer de ingenieur in gesprek gaat met de voorman op de werf of de kernfysicus het publiek uitleg verschaft over de scheurtjes van een kerncentrale, dan is het toch noodzakelijk dat beide partijen elkaar goed verstaan. Vooruitgang in de medische wetenschap kan niet in een provincialistische setting, maar huisdokter en specialist zitten niet in een ivoren toren wanneer ze met het verplegend personeel en de patiënt communiceren. In de humane wetenschappen, waar leraren, psychologen, advocaten of journalisten opgeleid worden, is precisie in de formulering een kostbaar goed. Dat komt in gevaar als docenten en studenten zich in een taal moeten uitdrukken die ze enkel als tweede of als derde taal beheersen.
Universiteiten zijn ook vormingsinstituten waar kennis, kunde en liefde voor het vak worden doorgegeven. Voor een gemeenschap die met haar belastinggeld het universitaire systeem in stand houdt, is het gebruik van de eigen taal een onvervreemdbaar recht, ook voor de hogere sferen van het leven. Die gemeenschap mag dus gerust eisen dat haar jongeren in een belangrijke mate worden onderwezen in haar eigen taal.
Voor de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde,
Willy Vandeweghe (vast secretaris) en Frank Willaert (ondervoorzitter)
Het programma van de studiedag kun je op de website van de KANTL raadplegen.
Deel deze pagina