'De Tijdloze' van de literatuur
Welke werken geven vorm aan ons literaire verleden? Welke tijdloze klassiekers spreken ook vandaag nog aan? Elke vijf jaar presenteert de KANTL (Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren) haar dynamische ‘Canon van de Nederlandstalige literatuur’, alias ‘De Tijdloze’ van onze letteren. Het is een zorgvuldig samengestelde lijst literaire parels en hoogstandjes, geboren uit lezen, herlezen, discussie en consensus. De editie van 2025 werd aan de wereld bekendgemaakt op 2 juli.
Dynamisch
De eerste editie van de Canon van de Nederlandstalige literatuur kwam er in 2015. De lijst was geen in beton gegoten eindpunt, maar kwam met de belofte dat hij iedere vijf jaar zou worden herzien. Dat gebeurde voor het eerst in 2020; de canon van 2025 is dus de tweede herijking.
Deze canon heeft niet de pretentie om de hoogtepunten van de Nederlandse literatuur voor eens en altijd en voor iedereen vast te leggen. Dat de canon evolueert, is een voortdurend en onvermijdelijk proces. De canon belicht immers veel meer dan alleen de literair-esthetische waarde en de cultuurhistorische betekenis van de literaire werken die erin zijn opgenomen, hij weerspiegelt ook de veranderende waarden in onze maatschappij.
Olla vogala
De canon van de Nederlandstalige literatuur is als een boom die wortelt in eeuwen geschiedenis en zich steeds weer vertakt in nieuwe genres en stemmen. In deze ‘eeuwig bloesemende boom’ nestelen vijftig vogels – vijftig werken die zich stuk voor stuk een plaats hebben verworven in onze literatuur.
De boom bloeit voortdurend open: nieuwe lezingen doen oude werken opvliegen, vergeten stemmen kunnen terugkeren om opnieuw hun lied te zingen. Sommige vogels hebben ooit luid gezongen en zijn stil geworden. Anderen fladderden pas recent in ons blikveld. Zoals Hugo Brems het in de Geschiedenis van de Nederlandse literatuur formuleerde: ‘de Nederlandse literatuur heeft wel een begin, maar geen einde. Altijd komen er weer nieuwe vogels die nesten beginnen’. Wat hen samenbrengt, is hun kracht om te blijven klinken – vandaag en in de toekomst.
De lijst
De nieuwe lijst ziet er als volgt uit:
Op de vernieuwde website www.literairecanon.be kun je alle 50 werken ontdekken. Ook de algemene selectieprincipes en criteria worden uitgebreid toegelicht.
Nieuwe accenten
De nieuwe lijst blijft trouw aan haar oorspronkelijke principes: werken moeten minstens 25 jaar oud zijn en de auteur overleden. Maar er is ook vernieuwing.
Voor het eerst werd de definitie van literatuur verbreed, en werd zo de deur opengezet voor kinder- en jeugdliteratuur en literaire egodocumenten.
Er werd ruimte gecreëerd voor werken van auteurs die de afgelopen 5 jaar overleden zijn, en dus nu voor het eerst op de tafel van de canoncommissie zijn beland.
Het resultaat: 13 volstrekte nieuwkomers:
-
Moriaen (ca. 1275): Ridderroman / young adult buidingsroman met het eerste zwarte hoofdpersonage uit onze letteren.
-
Sinnepoppen – Pieter & Anna Roemer Visscher (1614/1620): een embleembundel van een vader en een dochter over het dagelijkse leven, met na 400 jaar nog altijd bruikbare levenswijsheden.
-
Sara Burgerhart – Betje Wolff & Aagje Deken (1782): Neflixiaans meeslepende briefroman, vaak de eerste Nederlandse roman genoemd.
-
Een revolverschot – Virginie Loveling (1911): een ambigue en duistere roman, die met één been in het gothic genre staat, en de afgelopen jaren opnieuw is gaan leven.
-
Eva – Carry van Bruggen (1927): Eigenzinnige, stilistisch opvallende modernistische roman over vrouw-zijn en zelfbeschikking, van de ‘Nederlandse Virgina Woolf’.
-
Het achterhuis – Anne Frank (1947): dit internationaal gecanoniseerde werk (wereldwijd het meest vertaald) komt in aanmerking nu dagboeken en egodocumenten niet langer worden uitgesloten.
-
Het bittere kruid – Marga Minco (1957): kroniek van een Joods meisje in oorlogstijd, verstild en onvergetelijk.
-
Het jongensuur – Andreas Burnier (1969): Indringende novelle over oorlog, onderduiken en genderverwarring, scherp en gevoelig verteld.
-
Pluk van de Petteflet – Annie M.G. Schmidt & Fiep Westendorp (1971): met dit boek rijdt het genre kinder- en jeugdliteratuur de literaire canon binnen in een rood kraanwagentje. Een pleidooi voor anders-zijn, vol fantasie, humor en maatschappijkritiek.
-
Dubbelspel – Frank Martinus Arion (1973): Sprankelende roman over dominospel, klasseverschillen en koloniale machtsverhoudingen op Curaçao.
-
Met een klank van hobo – Herman de Coninck (1980): Poëzie vol tederheid, ironie en melancholie, toegankelijk en diepzinnig tegelijk.
-
Bezonken rood – Jeroen Brouwers (1981): Confronterende roman over kamptrauma en herinnering, intens en stilistisch meesterlijk.
-
Hersenschimmen – J. Bernlef (1984): Pijnlijk mooie roman over dementie, waarin liefde en taal langzaam uiteenvallen.
Daarnaast maken ook zes nieuwe titels van reeds opgenomen auteurs hun opwachting.
50 + 1 - dialoog en debat
Wie wordt gemist in de lijst? Dat is voer voor debat. De literaire canon telt ook dit keer 50+1 titels. De extra plek in de lijst, die we ‘de blinde vlek’ hebben gedoopt, blijft voorlopig leeg. Om deze plek te helpen invullen, vragen we de hulp en het advies van het publiek.www.deliterairecanon.be. Alle suggesties zijn welkom via secretariaat@kantl.be.
De blinde vlek is veel meer dan een vrijblijvende publieksbevraging. Voor deze editie las de canoncommissie ook vele literaire werken pas nadat ze in haar blikveld kwamen na de publieksoproep ‘De blinde vlek’ in 2020.
KANTeLing
De onthulling van de nieuwe lijst gebeurde tijdens KANTeLing in Beauvoorde, het jaarlijkse literair-muzikaal festival van de KANTL in het West-Vlaamse Beauvoorde.
Heel wat literaire en muzikale grootheden tekenden present op deze dag vol taal, muziek en gesprek: Tom Lanoye, Maud Vanhauwaert, Erik Vlaminck, Dirk De Geest, Gaea Schoeters, Marieke De Maré, Aya Sabi, Kris Van Steenberge, Kristien Bonneure, Lieke van Deinsen, Camerata Trajectina en Het JosKoor.
Over
Het doel van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (KANTL) is de studie, de beoefening en de bevordering van de Nederlandse taal en letteren. De KANTL organiseert culturele en wetenschappelijke evenementen, geeft monografieën en een tijdschrift uit, en kent allerlei prijzen toe. Een bijzondere plek in de werking van de KANTL wordt ingenomen door de promotie van de literaire canon. Zie ook www.kantl.be.
De canoncommissie die in de schoot van de KANTL werd samengesteld en die zich over de editie 2025 van de literaire canon heeft gebogen, bestond uit Erik Vlaminck (voorzitter), Kristien Bonneure, Veerle Fraeters, Leen Huet, Lieke van Deinsen, Annelies Verbeke, Judith Van Doorselaer en Thomas Van der Goten.
De illustraties bij deze editie van de literaire canon werden gemaakt door Iris Van Robays.
Voor meer info: zie www.literairecanon.be en www.kantl.be.
'De canon van de Nederlandstalige literatuur' van de KANTL kwam tot stand met steun van de Vlaamse overheid en Literatuur Vlaanderen.
