Oprichting
In 1886 werd de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, opgericht. Ze had twee doelstellingen:
- de literatuur in de volkstaal bevorderen
- initiatieven coördineren voor de ontwikkeling van de wetenschappen in het Nederlands
In de beginfase maakten ook andere wetenschapsbeoefenaars dan taalkundigen en literatuuronderzoekers deel uit van de Academie.
Taakverdeling
Aan die ambivalente toestand kwam in 1938 een einde met de oprichting van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België en de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Geneeskunde van België.
Vlaanderen telt nu drie Academies. De eerste, die sedert 1998 de naam Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten draagt, bestrijkt alle domeinen van de wetenschapsbeoefening behalve geneeskunde en de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde. Voor die twee disciplines zijn er eigen Academies: de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België, en de KANTL. De Franse Gemeenschap van België kent een parallelle drieledige structuur.
Politiek
De Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde speelde een vooraanstaande rol in de Vlaamse ontvoogding. Ze wist die cultureel en intellectueel in sterke mate te sturen.
Politiek heeft de Academie zich altijd neutraal opgesteld. Zij slaagde er – als genootschap – heel goed in buiten het eng-nationalistische discours te blijven en hield zich tijdens de beide wereldoorlogen strikt buiten de collaboratie.
Onderzoek
De Academie nam kort voor de milleniumwisseling de taak op zich om een coördinerende rol te spelen in gebieden die in de rest van de academische wereld geen of onvoldoende ondersteuning kregen. Sinds 1997 begon ze ook eigen wetenschappelijke projecten uit te voeren.
In 2000 werd in de schoot van de KANTL het Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie (CTB) opgericht. Het CTB coördineert en organiseert mee het onderzoek op het gebied van wetenschappelijke teksteditie en talig erfgoed. Die doelstellingen kwamen er op vraag van minister van Cultuur Paul van Grembergen.
Nieuwe opdracht vanaf 2015
Op 1 juli 2015 maakten de KANTL en het Vlaams Fonds voor de Letteren samen werk van een dynamische canon van de Nederlandstalige literatuur vanuit Vlaams perspectief. De zorg voor klassiekers uit de Nederlandstalige literatuur werd vanaf dat moment een belangrijk aspect in de globale werking van de KANTL. De canon vormt momenteel een zwaartepunt van onze publiekswerking, maar heeft bijvoorbeeld ook invloed op ons publicatiebeleid.
Nieuwe naam en herformulering van de missie in 2018
In het najaar van 2018 stemde de Vlaamse regering een nieuw decreet in verband met de KANTL. In dat decreet werden de traditionele kerntaken van de KANTL geherformuleerd maar werden ook enkele nieuwe kerntaken (zoals een brede publiekswerking en de zorg voor de literaire canon) voor het eerst wettelijk vastgelegd.
Een andere wijziging is dat het genootschap van de KANTL voortaan tot 40 leden kan worden uitgebreid (in plaats van 30).
Voor het eerst sinds 1972 is er ten slotte ook een wijziging van onze naam: 'taal- en letterkunde' wordt voortaan 'taal en letteren'. De reden daarvoor is dat de KANTL zich vandaag toelegt op taal en letteren, wat ruimer is dan enkel taalkunde en letterkunde. Daarmee stroomlijnt de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren (waarvan de verkorting tot KANTL ongewijzigd blijft) haar naamgeving met gelijkaardige academies.